| export for printing: portrait (PDF) landscape (PDF) | [show all export formats] |
| author [first name] | title | language | publication | id code | last modification | view |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Antoni Grabowski | En Svisujo | Esperanto | Arg-2153-1066 | 2014-06-25 18:53 Manfred | only this remove | |
| Juliusz Słowacki, | * W Szwajcarii | Polish | Arg-2152-1066 | 2014-06-25 18:47 Manfred | only this remove |
Juliusz Słowacki,, | Juliusz Słowacki,, | |
| translated by Antoni Grabowski | ||
| I. | I | |
| Post ŝia forflugo, post sonĝo la ora, | Odkąd zniknęła jak sen jaki złoty, | |
| Mi svenas sopire, sekiĝas dolora. | Usycham z żalu, omdlewam z tęsknoty. | |
| Ne scias mi, kial anim' al ĉieloj | I nie wiem, czemu ta dusza, z popiołów, | |
| ne flugas el cindroj post ŝi, al anĝeloj? | Nie wylatuje za nią do aniołów? | |
| Pro kio ne flugas al mondo alia, | Czemu nie leci za niebieskie szranki, | |
| Al ŝi, la savita, amata la mia? | Do tej zbawionej i do tej kochanki? | |
| II. | II | |
| En svisa montaro ekzistas kaskado, | W szwajcarskich górach jest jedna kaskada, | |
| De l' Aar lazura la akvo-falado. | Gdzie Aar wody błękitnymi spada. | |
| Vi tien rigardu kun kap' turniĝanta! | Pozwól tam spójrzeć zawróconej głowie. | |
| Vi vidas pluvarkon sur kavo ŝaŭmanta? | Widzisz tę tęczę na burzy w parowie? | |
| Sur blankaj nebuloj sin tuta pendigas, | Na mgłach srebrzystych cała się rozwiesza, | |
| Nenio ĝin miksas, nenio forigas; | Nic ją nie zburzy i nic ją nie zmiesza; | |
| Nur iam ŝafido la blanka trairas | A czasem tylko jakie białe jagnię | |
| Al rando de l' valo tra l' arko ĉiela, | Przez tęczę idzie na skraju doliny | |
| Mordeti je roza arbet aŭ avela; | Szczypać kwitnące róże i leszczyny; | |
| Aŭ ia kolombo, ĉar akvon deziras, | Lub jaki gołąb, co wody zapragnie, | |
| Fiera, iĝante al briloj simila, | Jakby się blaskiem pochwalić umyślnie, | |
| Brilarkon rapide traflugas, mem brila. | Przez tęczę szybko przeleci i błyśnie. | |
| Mi tie ŝin vidis! tuj amo min prenis; | Tam ją ujrzałem! i wnet rozkochany, | |
| Ke ŝi el pluvarko, el ŝaŭmo elvenis, | Że z tęczy wyszła i z potoku piany, | |
| Mi kredi komencis, la kredo nun restis, | Wierzyć zacząłem i wierzę do końca; | |
| Tiel luma de sunaj radioj ŝi estis! | Tak jasną była od promieni słońca! | |
| Tiel plena ŝi estis de lumo anĝela! | Tak pełna w sobie anielskiego świtu! | |
| Kaj ŝia lazura pupil' tiel hela! | Tak rozwidniona zrennicą z błękitu! — | |
| Okuloj leviĝis de pied' al plekt' hara: | Gdy oczy przeszły od stóp do warkoczy, | |
| Por ili ŝi estis amata kaj kara; | To zakochały się w niej moje oczy; | |
| Kaj post la vidsento, ekami iganta, | A za tym zmysłem, co kochać przymusza, | |
| Ekiris la koro, animo sekvanta; | Poszło i serce, a za sercem dusza. | |
| Kaj tiel rapide ekiĝis amado, | I tak się zaczął prędko romans klecić, | |
| Ke volis mi flugi al ŝi tra l' kaskado. | Że chciałem do niej przez kaskadę lecić; | |
| Mi timis, ke flugos ŝi, pala vidaĵo, | Bo się lękałem, że jak widmo blade, | |
| Antaŭ' ol animo kun krio vekiĝos, | Nim dusza ze snu obudzona krzyknie, | |
| Al arko ĉiela, kaskad', profundaĵo, | Upadnie w przepaść, w tęczę i w kaskadę | |
| Ŝi falos, sin solvos kaj de mi foriĝos. | I roztopi się, i zgaśnie, i zniknie; | |
| Ektimis mi kiel en sonĝo magia, | I byłem jak ci, co się we śnie boją, | |
| Ĉar jam mi ŝin amis, ŝi estis jam mia. | Bo jużem kochał, bo już była moją. | |
| Mi tiel renkontis ŝin solan sub hela | I tak raz pierwszy spotkałem ją samą | |
| Pordego kolora de l' arko ĉiela. | Pod jasną tęczy różnofarbnej bramą; | |
| Surblovis min ĉarme de l' amo ekblovo, | Powiew miłości owiał mię uroczy. | |
| Okulmallevinte, mi staris sen movo. | Stanąłem przed nią i spuściłem oczy. | |
| III. | III | |
| Mi poste ŝin sekvis tra monto kaj valo, | Poszedłem za nią przez góry, doliny, | |
| Kaj apud lavanga la piedestalo, | I szliśmy razem u stóp tej lawiny, | |
| Kie neĝ', kiel plata naĝil' de giganta | Gdzie śnieg przybiega aż do stóp człowieka | |
| Delfeno, ĝis homaj piedoj aliras, | Spłaszczoną płetwą jak delfin olbrzymi; | |
| Vaporon arĝenta naztruo elspiras, | Para mu z nozdrza srebrzystego dymi, | |
| Kaj kuras Rodano el faŭko bluanta. | A Rodan z paszczy błękitnej ucieka. | |
| En suna mateno jen tie, en fruo, | Pamiętam chwilę... poranek był skwarny. | |
| Du ĉamojn ni iom timigis per bruo; | Tameśmy szmerem spłoszyli dwie sarny; | |
| Kiele de homa feliĉo konsciaj, | Te, jakby szczęścia ludzkiego świadome, | |
| Ekstaris la ambaŭ, senmovaj, radiaj, | Stanęły blisko złote, nieruchome; | |
| Kaj turnis okulojn kun fulmo-ekbriloj | I utopiły oczów błyskawice | |
| Al bluaj de mia amata pupiloj; | W kochanki mojej błękitne zrennice; | |
| Rigardis ŝin longe, en muta adoro, | I długo patrząc, nieruchome obie, | |
| Sur sin kuŝiginte la kapojn el oro. | Głowy promienne pokładły na sobie. | |
| Mi diris: vin ili ekamis en koro! | Rzekłem: "One się zakochały w tobie!" | |
| Por tio, el buŝo, modeste fermita, | Rzekłem — i za to z ust zamkniętych skromnie | |
| Unua ridet' al mi flugis vizita, | Najpierwszy uśmiech jej przyleciał do mnie. | |
| Sed baldaŭ reflugis el voj', por ripozo, | Przyleciał szybko i wrócił z podróży | |
| Al sia nesteto, al perloj kaj rozo. | Do swego gniazda, do pereł i róży; | |
| Ĉar miaj okuloj observis vojaĝon, | A gdy zobaczył, że oczów nie mrużę, | |
| Rideto rozigis la blankan vizaĝon. | Całą jej białą twarz zamienił w różę. | |
| Ho sciu: ne tiel ektuŝas je l' koro | A wiecie? ani tak za serce chwyta | |
| Ruĝiĝo de ĵus ekflorinta la floro, | Rumieniec kwiatu, co świeżo rozkwita; | |
| Nek ravas migranton, per sia karmino, | Ani tak oko wędrowca zachwyca | |
| De alpa montaro la neĝa Virgino, | Gór nadalpejskich śnieżysta dziewica, | |
| Kun vangoj rozitaj de sun-ilumino, | Kiedy od słońca różane ma lica, | |
| Kiel tiu senpeka, senhonta, subita | Jak ten rumieniec bez wstydu i grzechu, | |
| Ruĝiĝ' sur vizaĝo ridete naskita. | Co się na twarzy urodził z uśmiechu. | |
| IV. | IV | |
| Feliĉaj kaj solaj, de nun en veturoj, | Odtąd szczęśliwi byliśmy i sami, | |
| Ni estis naĝantaj sur lago-lazuroj. | Płynąc szwajcarskich jezior błękitami, | |
| Sub ni, mi ne scias, ĉu estis boato, | I nie wiem, czy tam była łódź pod nami; | |
| Ĉar mi de spiritoj fariĝis jam frato: | Bom z duchy prawie zaczynał się bratać, | |
| Mi paŝis sur akvoj, ĉieliris flugile, | Chodzić po wodach i po niebie latać; | |
| Kaj ŝi min kondukis nun ĉien facile! | A ona tak mię prowadziła wszędzie! | |
| Ŝi estis simila al blankaj la cignoj, | Ach! ona była jak białe łabędzie, | |
| De lago estrino, kun estraj insignoj; | Była jeziora błękitnego panią; | |
| Ŝi naĝis flugante, boat' sur postsignoj; | Płynęła lecąc — łódź leciała za nią, | |
| Helaĵ' post boato treniĝis safira, | Za łodzią jasność szafirowym szlakiem, | |
| Kaj post la helaĵo, al ŝi, fiŝetaro | Za tą jasnością rybek korowody, | |
| Sin supren ĵetadis el akva la klaro! | I wyrzucały się aż do niej z wody; | |
| Ni naĝis kun tia arego postira, | I z takimeśmy płynęli orszakiem | |
| ridete en lando lazura sen fino; | Uśmiechając się w błękitu krainie. | |
| Ĉar estis ŝi kvazaŭ de akvoj diino: | Bo ona była jak wodne boginie: | |
| Ŝin trenis kolomboj, delfenoj profunde | Miała powozy z delfinów, z gołębi, | |
| Kristalaj palacoj atendis ŝin funde, | I kryształowe pałace na głębi, | |
| En nokto malhela de luno la kronoj, | I księżycowe korony w noc ciemną... | |
| Kaj mi obeema al ĉiuj ordonoj. | I mogła była, co chce, zrobić ze mną. | |
| V. | V | |
| Ŝi eble ne estas anĝelo ĉiela, | Raz — że nie była niebieskim aniołem, | |
| Mi tiel meditis dum horo-duono! | Myślałem całe długie pół godziny; | |
| La kulpon forlavis konfeso fidela. | Wyspowiadałem się potem z tej winy — | |
| Aŭskultu! Jen antaŭ preĝejo la Tella, | Słuchajcie! — Oto przed Tella kościołem | |
| Unua elsaltis sur ŝtonon ŝi sole, | Pierwsza na kamień wyskoczyła płocha | |
| Ke amas min, laŭte ŝi diris petole | I powiedziała mi w głos, że mnie kocha, | |
| Kaj reen min sendis sur lagan la helon, | I odesłała mnie znów na jezioro, | |
| Per blanka la brusto puŝinte boaton. | Łódkę mą — piersią odtrąciwszy białą... | |
| Kaj mi -- ĉu konscii mi povis la staton! | A ja — ach, nie wiem, co się ze mną stało! | |
| Ĉu prenos anĝeloj min en la ĉielon? | Czy mnie anieli do nieba zabiorą, | |
| Ĉu tondre de l' lago forglutos min ondoj? | Czy grzmiące fale jeziora pochłoną, | |
| Ĉu bruston krevigas ridetoj-respondoj? | Czy uśmiechami rozrywa się łono, | |
| Ĉu kora degelas glaci' varmigite? | Czy serce jak lód rozegrzany taje, | |
| Anim' ĉu ricevas flugilojn subite? | Czy dusza skrzydeł anielskich dostaje, | |
| Ĉu ora anĝelo animon eniras? | Czyli w nią wstąpił cały anioł złoty? | |
| Ĉu ĝoje ridetas la kor' aŭ sopiras? | Czyli uśmiechów pełna? czy tęsknoty? | |
| Kunflugis subite potencoj korsentaj | Wszystkie uczucia gwałtownymi loty | |
| Kiel ar' da kolomboj, ektrinki kontentaj | Na serce spadły, jak gołębi chmura | |
| Gutetojn el bano por plumoj arĝentaj, | Pić łzy i białe w nim obmywać pióra, | |
| Kaj pure disflugi en ĉielostraton. | Aby się czyste rozlecieć po niebie... | |
| Sed jen -- ŝi alvokis kun mi la boaton. | Wtem zawołała łódź ze mną do siebie. | |
| Ŝin aŭdis, ekvidis boat', el lazuro | Usłyszała ją łódka i spostrzegła, | |
| Al ŝi tuj alnaĝis ĝi mem en la kuro. | I sama do niej z błękitu przybiegła. | |
| VI. | VI | |
| Ĉe muro el rokoj, arbara sub krono, | Pod ścianą ze skał i pod wieńcem borów | |
| Jen staras trankvile, en plen' de koloroj, | Stoi cichości pełna i kolorów | |
| La Tella kapel'. Tie estas sur ondo | Tella kaplica. Jest próg tam na fali, | |
| La sojl', kie buŝoj konfesis per sono, | Gdzieśmy raz pierwszy przez usta zeznali, | |
| Ke longe ni ambaŭ nin amis per koroj. | Że się już dawno sercami kochamy; | |
| Sub tiu ĉi sojlo, sur akvo-speguloj, | A pod tym progiem są na wodzie plamy | |
| De pinoj balancaj, de rokoj makuloj | Od sosen, co się kołyszą na niebie, | |
| Pentriĝas; ĉi tie, interparolante, | I od skał cienia; gdzie mówiąc do siebie, | |
| En akvon fiksitajn okulojn ni tenis. | Wbite do wody trzymaliśmy oczy. | |
| Sub sojlo la akvo ruliĝas konstante, | A pod tym progiem fala tak się toczy, | |
| Per ond' moviĝema kaj tiel petola, | I tak swawolna, i taka ruchoma, | |
| Ke ĝi niajn ambaŭ portretojn ekprenis, | Że wzięła w siebie dwa nasze obrazy | |
| Kaj ilin per manoj interproksimigis, | I przybliżała łącząc je rękoma, | |
| Dum sole nin ligis esprimo parola. | Chociaż nas tylko łączyły wyrazy. | |
| Ho ondo! freneza kaj tiel petola, | Ach! fala taka szalona i pusta! | |
| Ke eĉ niajn buŝojn ĝi ankaŭ kunligis, | Że połączyła nawet nasze usta, | |
| Dum ja ni ligitaj per kor' estis sola. | Choć sercem tylko byliśmy złączeni. | |
| La ond' moviĝema, radia la ondo, | Fala tak pełna ruchu i promieni, | |
| Nin ĉirkaŭpreninte per unu lumrondo, | Że jednym światła objąwszy nas kołem, | |
| Anĝelojn du kvazaŭ ĝi miksis, ŝancela. | Zmięszała niby anioła z aniołem. | |
| Ĉe l' penso -- dolor' min turmentas kruela. | Gdy myślę — boleść dręczy mię nieźmierna. | |
| Ho! ond' malfidela! -- kaj tiel fidela! | Falo! niewierna falo! — i tak wierna! | |
| VII. | VII | |
| Min foje kondukis anĝelo radia | Raz mię ów anioł zaprowadził złoty | |
| Tra bela herbejo al groto glacia. | Przez jasne łąki do lodowej groty. | |
| Blankigis ŝin tie marmor'-ilumino, | Tam ją obielił dzień alabastrowy; | |
| Kaj frosto sur frunto de l' hela reĝino | I mróz na czole mej jasnej królowéj | |
| Surkovris kamp-rozojn per perloj malvarmaj. | Perłami okrył wszystkie polne róże; | |
| Arkaĵo ploradis per larmo tre granda, | I ze sklepienia łzy leciały duże; | |
| Kaj falis helegaj la silfoj, la larmaj, | A we łzach sylfy z jasnością ogromną | |
| Sur ŝin kiel glanka gutaro rubanda. | Deszczem spadały na białą i skromną. | |
| Ĉar laŭta fariĝis murploro la ĝema, | Słysząc, że ściany płaczą coraz głośniej, | |
| Ŝi tute sin kovris per vest' enviema, | Cała się szatą okryła zazdrośniej | |
| Kaj ĉion tuj perdis okulo sciema. | I wszystko oczom ciekawym ukradła, | |
| Kaj ankaŭ la manojn ŝi metis krucitajn | I jeszcze ręce skrzyżowane kładła | |
| Sur la alabastrojn ne tute kovritajn. | Na alabastry widne, choć zakryte. | |
| Dum tiel ŝi staris sen mov', en trankvilo, | Tak nieruchoma stała — a koło niej | |
| Kaj ĉirkaŭ ŝi ludis pluvarka mirbrilo, | Igrały tęcze w blaski rozmaite. | |
| Subite komencis mi preĝi per pia: | Ja wtenczas modlić się zacząłem do niej. | |
| Ave Maria!... | Ave Maria! | |
| Kaj kiel blank-roza disvolvo folia | Jak biała róża, kiedy się rozwija, | |
| Ruĝecon ekmontras sur brust' malfermita, | Róż pokazuje z piersi odemkniętej, | |
| Jen tiel roziĝis la vango benita; | Taki rumieniec wyszedł z lica świętej. | |
| Kaj flanken turninte la kapon, medita | I zamyślona odwróciła głowę, | |
| Ŝi metis la fingron kristalaj al muroj, | Palec na ściany kładąc kryształowe; | |
| Kiele la nomon amatan skribante, | Jak ta, co imię ukochane kryśli | |
| Aŭ kiel en penso pri ĉiellazuroj; | Lub o błękitnych jakich myślach — myśli. | |
| Kaj fine ŝi diris, al mi turniĝante: | Wreszcie się do mnie obróciwszy rzekła: | |
| Min eble por amo forprenos infero, | "Może za miłość ja pójdę do piekła | |
| Kaj en la inferan malvarmon vgidita | I gdzieś w piekielne wprowadzona chłody, | |
| En glacikristalojn mi estos premita, | Wszczepioną będę w kryształowe lody | |
| Jen, kiel la brila vezik' el aero!... | Jako ta bańka z powietrza i z tęczy..." | |
| Sed, se turmentiĝas tiele en vero | "Lecz prawda — rzekła -jeżeli się męczy | |
| Helaĵo, kreita de suna radio, | Ta jasność, słońca stworzona promieniem, | |
| Kaj tie premata de frosta glacio, | Którą lód w sobie mrozi i zabija, | |
| Do ĝin liberigu sopiro la pia: | Można ją z lodu uwolnić westchnieniem..." | |
| Ave Maria!... | Ave Maria! | |
| VIII. | VIII | |
| Ekiros ni kune sur neĝajn la kronojn! | Pójdziemy razem na śniegu korony! | |
| Ekiros ni kune al pinaj arbaroj, | Pójdziemy razem nad sosnowe bory, | |
| Ekiros ni, kie sonoras brutaroj! | Pójdziemy razem, gdzie trzód jęczą dzwony! | |
| Kaj kie surmetas brilarkajn la zonojn | Gdzie się w tęczowe ubiera kolory | |
| La Jungfraŭ ĉe l' suna subira deklino; | Jungfrau i słońce złote ma pod sobą, | |
| Kie cervo nebulon trakuras rapida, | Gdzie we mgle jeleń przelatuje skory; | |
| Funebro-flugila aglaro avida, | Gdzie orły skrzydeł rozwianych żałobą | |
| Kie ombras la nubojn kurantajn sen fino; | Rzucają cienie na lecące chmury; | |
| Mi tien ekiros kun vi, amatino! | O moja luba! tam pójdziemy z tobą. | |
| Se ni ne revenos el altoj ĉi tiaj, | A jeśli z takiej nie wrócimy góry, | |
| La homoj ekpensos: spiritoj radiaj | Ludzie pomyślą, że nas wzięły duchy | |
| forportis nin al la lazaro ĉiela, | I gdzieś w niebieskie uniosły lazury; | |
| Kaj ni, ekkaptinte je ĉeno la stela, | Żeśmy się za gwiazd chwycili łańcuchy | |
| Ekflugis jen for kun stelaro plejada; | I ulecieli z Pelejad gromadą. | |
| Kaj falos malsupren post ni nur mirhela | I tylko po nas potok spadnie głuchy, | |
| Torent', kiel brila larmaro kaskada. | I błyszczącą się łez rzuci kaskadą. | |
| IX. | IX | |
| Ho! eĉ plej feliĉaj sur ter' ne scietas, | Ach! najszczęśliwsi na ziemi nie wiedzą, | |
| Kie siajn flugilojn spiritoj kunmetas, | Gdzie duchy skrzydła na ramionach kładną, | |
| Kaj kiel cignaro eksidas en rondo. | Gdzie jak łabędzie zadumane siedzą; | |
| Ho! eĉ plej sciemaj ne diros en mondo, | Ach! najciekawsi na świecie nie zgadną, | |
| En kian ni tendon por viv' nin ekzilis, | W jakim szalecie żyłem z moją miłą; | |
| Kiom rozoj tra niaj fenestroj mirbrilis, | I wiele nam róż do okien świeciło, | |
| Kiom arboj ĉerizaj al ni ombron ĵetis, | I wiele wiszeń naokoło rosło, | |
| Kiom birdoj sur ili la ovojn demetis, | Ile słowików na wiszniach się niosło; | |
| Kaj kiel en ĉiu nokt' luna, la pala, | Ile tam w każdą noc miesięczną, bladą, | |
| Malpacis kaskado kun plor' najtingala. | Kłóteń słowików płaczących z kaskadą; | |
| Kiom iris brutaroj sur herboj sonori, | Ile trzód naszych szło na łąkach dzwonić... | |
| Ne eble eĉ sonĝe prezenti, esplori, | Ach! tego nawet śpiącym nie odsłonić | |
| Nek montri, nek fermi en vorto ajn ia! | Ani pokazać, ani zawrzeć w słowie... | |
| Herbejo, tend', arboj en val' estis tia, | Łąka i szalet, i wisznie w parowie, | |
| Ke blanka, gardanta anĝelo de l' loko, | W takim parowie, że stróż anioł biały | |
| Etendis flugilojn de roko al roko, | Rozwijał skrzydła od skały do skały | |
| Kaj kovris la tutan sovaĝan remparon: | I nakrywał ten cały parów dziki, | |
| La rozojn, nin, tendon kaj najtingalaron. | Szalet i róże, i nas, i słowiki. | |
| X. | X | |
| Sed estis jam tro da cipresa odoro, | Lecz nadto było cyprysowej woni | |
| Kaj tro da flamanta en rozoj koloro; | I nadto barwy, co się w różach płoni; | |
| Kaj kapti nin volis surprize amado. | I chciała nas już miłość ująć zdradą. — | |
| Matene -- memoras mi -- apud kaskado | Było to rankiem — pomnę — pod kaskadą — | |
| Ni estis jen solaj, sen timo en koro, | Byliśmy niczym nie strwożeni — sami — | |
| Kaj legis ni libron larmplenan, kun ploro. | Czytając książkę pełną łez, ze łzami. | |
| Sed flustris spirito al mi en orelon, | Wtem duch mi jakiś podszepnął do ucha, | |
| De libr' mi turniĝu al ŝi per okulo! | Ażebym na nią z książki przeszedł okiem. — | |
| Kaj ŝi, aŭskultante, similis anĝelon; | Była jak anioł, co myśli i słucha — | |
| Subite per tia travida nebulo | I nagle — takim przejrzystym obłokiem | |
| Malgaja vizaĝo roziĝis kolore, | Rumieniec smutny twarz jej umalował, | |
| Ke, kiel fariĝis, mi ĝin ne komprenis, | Że nie wiem dotąd, jak się wszystko stało; | |
| Sed rozan la buŝon mi kisi fervore | Alem ją w usta różane całował | |
| Kaj sur miaj brakoj ŝin blankan mi tenis, | I czułem ją tu, na mych rękach, białą, | |
| Kun koro batanta, okul' brilianta. | Sercem bijącą, brylantową w oczach. | |
| Subite kaskada plektaĵo lumanta | Wtem nagle — w jasnej kaskady warkoczach | |
| Sin iel tramiksis kaj iel malligis, | Coś pomieszało się i coś urzekło; | |
| Sur nin ĵetis akvan inferon la vento, | Wiatr na nas rzucił całe wodne piekło | |
| Malseka nebul' nin el floroj forigis, | I z kwiatów spłoszył wilgotnymi mgłami. — | |
| Ni solaj ne legis de tiu momento. | Odtąd jużeśmy nie czytali sami. | |
| XI. | XI | |
| De nun en ridetoj por mi malplifoja, | Odtąd w uśmiechach była dla mnie rzadsza, | |
| Pli blanka, pli pala, mallaŭta, malĝoja, | Smutniejsza, cichsza i bielsza, i bladsza. | |
| En ĉiam pli densajn ombraĵojn ŝi iris | W głębszych się coraz zanurzała cieniach | |
| Kaj rozojn ĉe bordoj torentaj deŝiris. | I obrywała róże na strumieniach; | |
| Aŭ apud kaskada liut' agordita | Albo przy kaskad naciągniętej lutni | |
| Ŝi kapon mallevis kaj kiel medita | Stawała słuchać tak jak ludzie smutni, | |
| Aŭskultis; aŭ sole, en loko deflanka, | Z twarzą spuszczoną; lub sama w ustroni | |
| Ŝi metis la manojn al kolo la blanka, | Ręce na białą zakładała szyję | |
| Kiele pro tim' aŭ defend' en danĝero; | Jak ta, co boi się albo się broni. | |
| Aŭ kiel trinkanta kolomb' ĉe rivero, | Lub jako gołąb, co w strumieniu pije, | |
| Ĉielen ŝi flugis okulo per klara. | Do nieba jasnym wzlatywała okiem. | |
| Ŝi iris dormeme, per paŝo erara, | Już wolnym, sennym błąkała się krokiem | |
| Kaj pensis, viglecon perdinte hirundan, | I jaskółeczek utraciła zwinność, | |
| Pri la senkulpeco mediton profundan. | I zadumała ją całą — niewinność. | |
| XII. | XII | |
| Vidante ŝin tia, kaj por min defendi, | Widząc ją taką chciałem bronić siebie | |
| Mi diris: Amata! vi devas, pro Dio, | I rzekłem: "Luba! jak Bóg jest na niebie, | |
| Ĉion kore pardoni al mi, kaj ne plendi; | Z sercaś mi wszystko odpuścić powinna; | |
| La kulpo de ĉio jen estas lilio: | Lilija jedna wszystkiemu jest winna. | |
| Hieraŭ en fonto vi lavis, sentime, | Otoś ty wczoraj w tym źródle, co bije | |
| Sur hela herbejo, vizaĝon kaj kolon, | Na jasnej łące, myła twarz i szyję; | |
| Kaj apud vi staris jen simple, proksime, | A tam za tobą prosta, niedaleka, | |
| Kiel serva knabino, tenanta la tolon, | Jak służebnica, co z rąbkami czeka, | |
| Lilio la blanka, kun hela la mano; | Lilija jedna, cała jasna, w bieli, | |
| Ĝi vian eliron atendis el bano. | Oczekiwała, aż wyjdziesz z kąpieli. | |
| Vidante vin ambaŭ, la blankajn en paro, | Widząc was obie takie białe, w parze, | |
| Mi pensis, ke sonĝas mi pri l' anĝelaro; | Myślałem, że śpiąc o aniołach marzę; | |
| Ektremis mi tial kaj tremis en tuto, | I drżeć zacząłem, i zadrżałem wszystek, | |
| Kaj mi folieton per tuŝ' de kubuto | I jeden tylko poruszyłem listek, | |
| Ekmovis; ĉi tiu aliajn tuŝetis, | Ten listek inne poruszył listeczki, | |
| Brueto fariĝis, el font' vi kuretis, | I szmer się zrobił — ty wybiegłaś z rzeczki; | |
| Kaj tiel rapidis vi for, timigita, | I takeś prędko uciekała zlękła, | |
| Ke puŝis per brusto je l' eta forbranĉo, | Żeś łonem kwiatu potrąciła pręty; | |
| Kaj estis lilia trunketo rompita, | I lilijowa wnet łodyga pękła, | |
| Kaj falis la floro de via ektranĉo. | I kwiat z niej upadł twoją piersią ścięty; | |
| Do mi ekmeditis en reva pensado | A jam rozważać zaczął z twarzą bladą, | |
| Pri floro rompebla, vigleco la via. | Jak ten kwiat kruchy, jak ty jesteś zwinna. | |
| Hieraŭ matene do, sub la kaskado -- | I oto dzisiaj rankiem, pod kaskadą — | |
| Ne mi estis kulpa, sed floro lilia. | Nie jam był winien — lecz lilija winna". | |
| XIII. | XIII | |
| Ŝi flamis kiele fumilo de mirho, -- | Płonęła wonna jak kadzidło mirry | |
| Ke mem ŝi ne scias pri flamo, mi vidis; | I widać było, że nie wiedząc płonie. | |
| Profunda fariĝis okula safiro, | Głębszymi oczu stały się szafiry | |
| Kaj blanka la ondo sur brust' pli rapidis. | I prędsza fala białości na łonie, | |
| De strange varmegaj tempioj influo | I dziwnym ogniem rozpalone skronie | |
| Velkigis cejano-floretojn en fruo. | Wczesne zwiędnienie dawały bławatkom. | |
| Kaj kiel al sia patrino kor-pente, | Ona z tych była, co się skarżą matkom, | |
| Ŝi plendis al aro de steloj silente. | I skarżyła się gwiazd cichej gromadzie, | |
| Kaj kiam subiras la luno arĝente, | Gdy do snu księżyc niepełny się kładzie; | |
| Kaj flustras la floroj pri amo, ekscite, | Gdy kwiaty szepcą miłośnie do ucha, | |
| Ŝi proprajn la pensojn aŭskultis medite. | Co zamyślone, własnych myśli słucha. | |
| XIV. | XIV | |
| Ĉu ie, amata, vi nun, malespere, | Czy ty gdzieś teraz, o miła, z rozpaczą | |
| Al diaj anĝeloj parolas malĝoje? | Aniołom boskim mówisz rozżalona? | |
| Kaj ploras plendante kaj diras sincere, | Jak ci, co mówią skarżąc się — i płaczą, | |
| Ke estis fulmtondra venteg' iufoje, | Że była burza gromami czerwona, | |
| Kaj groto malhela sub nokta vualo, | Że była grota posępna i ciemna | |
| En groto -- kaskada kurten' el kristalo; | I grocie z kaskad kryształu zasłona; | |
| Ke estis timeg', en mallumo, mistera, | Że była trwoga w ciemności tajemna, | |
| Kaj kune forgeso pri dia la puno; | Razem niepamięć jakaś boskiej kary; | |
| Kaj plendo, de puraj la nimfoj, subtera, | I skarga smutna czystych nimf podziemna; | |
| Ke tie nin solajn forlasis la suno | Że nas tam samych dzień odstąpił szary | |
| Kaj trovis kun fajra vizaĝ' en komuno, | I zastał z twarzą ognistą przy twarzy, | |
| Kaj tiel nin vekis birdaro la kanta -- | I ptasząt nas tak obudziły gwary. | |
| Ĉu diras ĉi tion vi kiel plendanta? | Mówisz ty o tym, jak ta, co się skarży? | |
| Ne diru ĝin al la anĝeloj! radia! | O! nie mów ty tak aniołom, niebieska! | |
| Ĉar ĉiu brilanta larmeto la via | Bo każda twoja brylantowa łezka | |
| Al unu el ili de flam' estos brulo. | Jednemu będzie z tych jasnych pożarem. | |
| Ĉar mi, se mi ankaŭ anĝel' estus pura | Bo ja, ach, gdybym był także aniołem, | |
| Kun frunt' radianta sur helo lazura, | Z rozpromienionym na błękitach czołem; | |
| Kaj estus mi de l' senfinaĵ' posedulo, | I nieskończoność całą miał obszarem, | |
| Kaj povus regadi en stela la sfero, | I mógł zarządzać gwiazdami wszystkiemi: | |
| Ne volus mi lumi per steloj ĉielaj, | Nie chciałbym gwiazdy niebieskimi świecić, | |
| Sed flugi el ĉiuj bluaĵoj la helaj, | Lecz tylko rzucić błękity i lecić, | |
| Kaj havi nur solan vin, mian -- sur tero! | I taką jak ty mieć moją — na ziemi. | |
| XV. | XV | |
| El grot' ne kuraĝis eliri la bela, | Z groty ta piękna wyjść nie śmiała sama. | |
| Ĉar eble ŝi timis, ke sun' por okulo | Słońca się może bała na lazurze, | |
| Montriĝos tro granda kaj estos tro hela, | Że za promienne będzie i za duże | |
| Aŭ ŝi kiel nigra aperos makulo. | Albo że będzie jako czarna plama. | |
| Sed pendis pordego la arko-ĉiela, | Ale na niebie była z tęczy brama, | |
| Brilante sur pluve plorinta nebulo. | Na wypłakanej rozwieszona chmurze. | |
| Ŝi iris -- kaj rozoj ŝin igis ekmiri, | Wyszła. — I naprzód ją zdziwiły róże, | |
| Ke restis ja, kiel hieraŭ, brilplenaj. | Że takie były jak wczoraj różowe. | |
| Ŝi, rozon ŝirinte, komencis admiri | Zerwała jedną i podniosła głowę, | |
| Kolorojn de arkoj ĉielaj matenaj, | I zadziwiła ją ta tęcza ranna, | |
| La vitre travidan ĉielan helbluon, | Niebios błękitnych przezroczystość szklanna, | |
| Dronantan rondeton de lun' en lazuro, | Krążek księżyca tonący w błękicie. | |
| Kaj kvazaŭ ŝi mirus de vivo nov-fluon, | Zda się, że nowe ją zdziwiło życie, | |
| Ŝi ion aŭskultis, ekiris en kuro, | Tak w ciszy czegoś słuchała, tak biegła; | |
| Ĝis ekrigardinte en lagokristalon, | Aż gdzieś w krysztale jeziora spostrzegła | |
| Sur sia vizaĝo ŝi vidis blankecon, | Na licu swoim przezroczystszą białość, | |
| Laciĝon, pli vivan de l' buŝo koralon, | Żywszy ust koral i większą omdlałość, | |
| Sopiran rideton kaj la malgajecon. | I uśmiech pełny tęsknoty, i żałość. | |
| Ŝi tute sin kovris per sia harplekto, | Więc osłoniła się cała w warkoczu | |
| Ne levis okulojn en mia direkto. | I więcej na mnie nie podniosła oczu. | |
| XVI. | XVI | |
| Moment' estas antaŭ ol luno eliras: | Jest chwila, gdy się ma księżyc pokazać, | |
| La najtingalar' eksilentas la kanta, | Kiedy się wszystkie słowiki uciszą | |
| Kaj pendas folioj sen mov' bruetanta, | I wszystkie liście bez szelestu wiszą, | |
| Herbeja fontaro mallaŭte pli spiras, | I ciszej źródła po murawach dyszą; | |
| Kiel ion anonci tuj volus la stelo, | Jakby ta gwiazda miała coś nakazać | |
| Pri io kvieta paroli ĉielo | I o czym cichym pomówić ze światem, | |
| Kun floroj, folioj kaj ar' najtingala. | Z każdym słowikiem, z listeczkiem i z kwiatem. | |
| Moment' estas kiam, kun arko arĝenta | Jest chwila, kiedy ze srebrzystą tęczą | |
| La ringo Diana eliras la pala: | Wychodzi blady pierścionek Dyjanny: | |
| Ekĝemas la najtingalaro silenta, | Wszystkie się wtenczas słowiki rozjęczą | |
| Sur arboj folioj ekzumas en ĥoroj, | I wszystkie liście na drzewach zabrzęczą, | |
| Vitr-sonan ekĝemon la fontoj eldonas. | I wszystkie źródła jęk wydają szklanny; | |
| En tia momento, ah! ploras du koroj! | O takiej chwili, ach, dwa serca płaczą, | |
| Se ion pardoni nur havas -- pardonas, | Jeśli coś mają przebaczyć — przebaczą; | |
| Se ion forgesi -- forgesas memoroj. | Jeżeli o czym zapomnieć — zapomną. | |
| Kun mia modesta estrin' en ĉi-horoj | O takiej chwili z moją panią skromną | |
| Jam kune sur sojl' idilia ni sidis, | Jużeśmy siedli w naszych progach sielskich, | |
| Al ni jam anĝelajn aferojn konfidis. | Już rozmawiali o rzeczach anielskich. | |
| XVII. | XVII | |
| Kiele alaŭda, ĉiela kant-trilo, | Jak śpiewający na niebie skowronek, | |
| El montoj aŭdiĝis ermita sonilo. | Z gór słychać było pustelnika dzwonek. | |
| Ni iru en ĉelon, ekdiris ŝi foje, | Rzekła raz: "Chodźmy do staruszka celi, | |
| Ermito nin eble absolvos, gajigos, | Może rozgrzeszy, może rozweseli, | |
| Kaj manojn ligante, al am' kuraĝigos. | Dłonie nam zwiąże i kochać ośmieli". | |
| Kaj en la dometon enkuris ŝi ĝoje | Tak mówiąc wbiegła do sosnowej chaty, | |
| Kaj fermis fenestro-kovrilojn el pino, | Szybko zamknęła wszystkie okienice, | |
| Por sin al rigardo de floroj vuali. | Ażeby na nią nie patrzały kwiaty; | |
| Kaj en la ornamo de mont-virgulino | I ustroiwszy się jak gór dziewice, | |
| Al mi ŝi elkuris -- mi emis ekfali! | Wybiegła do mnie — myślałem, że padnę!... | |
| Neniam okulo de ŝi tiel hela, | Ani jej oczy kiedy takie ładne, | |
| Nek estis la buŝ' tiel freŝa kaj bela! | Ani jej usta takie były świeże... | |
| Sur kapo ŝi havis papilion nigran, | Motyla miała czarnego na głowie, | |
| Ĉar ĝi la blankaĵon ŝirmgardas de l' bruno, | Ten alabastrów od smagłości strzeże; | |
| Kaj en la duon' tralumate de l' suno, | I przeświecony od słońca w półowie | |
| Ĝi ĵetas sur frunton flugile la migran | Na czoło rzuca skrzydła cieniu duże; | |
| Ombraĵon; kaj sube, la rozoj kaŝitaj | A pod motylem pochowane róże | |
| Rigardis scieme tra gazon la nigran, | Spod czarnej gazy patrzały ciekawe, | |
| Ankoraŭ tutfreŝaj, duone fermitaj. | Na pół zamknięte, świeże, jeszcze łzawe; | |
| Ĉar flankon de l' kor' ili gardas konstante, | Wiedząc, że zawsze strzegę serca strony, | |
| Do tien kliniĝis papili' obstina; | Złośliwy motyl usiadł przechylony. | |
| Disrompi flugilon mi estis inklina, | Myślałem, że mu to skrzydło połamię... | |
| Ĝi sidis maldekstren al ŝultr' kliniĝante. | Siadł i na lewe przechylił się ramię. | |
| Ĉu kredus timigan antaŭsenton ian | I któż by wierzył w przeczucia, co straszą, | |
| Imago, pro sia feliĉo, fiera! | Gdy wyobraźnia cała szczęściem dumna! | |
| El mont' ekrigardis mi valon la nian: | Gdym z góry spojrzał na dolinę naszą, | |
| La tend' al mi ŝajnis -- ĉerketo mizera; | Szalet się oku wydawał jak trumna, | |
| kaj same vidiĝis, el alto aera, | Maleńki, cichy; kiedym spojrzał z góry, | |
| La ĉerizarbaro -- malhela tombejo; | Nasz ogród z wiszeń jak cmentarz ponury; | |
| Jen sentas kolomboj pri ni maltrankvilojn, | I niespokojne o nas gołębice, | |
| Brutaroj meditas pri ni sur herbejo, | I zadumane o nas w łąkach trzody; | |
| Bluiĝis pli akvoj, malĝojas la tero, | Ziemia smutniejsza, błękitniejsze wody, | |
| la morto najlfermis fenestro-kovrilojn! | Zabite śmierci ćwiekiem okienice; | |
| Kaj ĉie nur timo, malgaj', malespero. | Wszystko zaczęło mię straszyć i smucić, | |
| Jam kvazaŭ neniam plu reen venonte, | Jakbyśmy nigdy nie mieli powrócić. | |
| Mi iris malgaje tra l' griza montlando: -- | Szedłem posępny i drżący na góry... | |
| La rokoj kaj lagoj nigriĝas renkonte, | Jeziora czarne, głazy, śniegi, chmury; | |
| Sur blua glaci' jen aglara girlando; | Girlandy z orłów na błękitnym lodzie, | |
| Kiel sango ruĝiĝas subira sunrando, | Słońce czerwone jak krew o zachodzie, | |
| Kaj jen ermitejo, per neĝo kovrita, | Dom pustelnika śniegiem przysypany | |
| Ĝin gardas da hundoj grandegaj par' brita, | I dwa ogromne na straży brytany, | |
| Krucet', de piroloj sidejo, sur ĉelo, -- | Krzyżyk na celi, gdzie siadały gile, | |
| Ĉel', libroj en polvo, la pastro ermita, -- | Cela, pustelnik stary, księgi w pyle — | |
| Nun ĉio similas al sonĝo vidita. | Wszystko to dzisiaj już podobne snowi... | |
| Memoras mi nur: sun-subiro radie | Pamiętam tylko, że promień zachodu | |
| Orumis vizaĝon de Kristo per helo, | Cały się na twarz rzucał Chrystusowi, | |
| Al ŝi sur la fingron, malvarman glacie, | Kiedy na palec jej zimny jak z lodu | |
| Mi metis la ringon.... | Kładłem pierścionek | |
| XVIII. | XVIII | |
| Arbaro kaj valo! herbejo, torento! | Gaje! doliny! łąki i strumienie! | |
| Ho ve! ne demandu pri ŝi tiel plore! | O nie pytajcie wy mię, smutne, o nią. | |
| Min larmoj malhelpas paroli ĉi-hore, | Są łzy, co mówić na zawsze zabronią. | |
| Kaj min meditigas parola momento, | A kiedy mówię, wpadam w zamyślenie; | |
| Kaj montras helbluan rigardon vidsento, | I widzę jasne, błękitne spojrzenie, | |
| De ŝi, komencanta kompati min kore, | Co się zaczyna nade mną litować, | |
| Kaj buŝon -- ĝi volus min kisi fervore. | I widzę usta, co mię chcą całować, | |
| Mi tremas kaj ree ĉirkaŭas min brulo. | I drżę — i znów mię ogarną płomienie. | |
| Do kien mi iros? kaj kien okulo | I nie wiem, gdzie iść? i gdzie oczy schować? | |
| Kun larmoj sin kaŝos, kaj mi, la solulo? | I gdzie łzy ukryć? i gdzie być samotnym? | |
| Por ŝian portreton desegni, mi staras, | I staję blady, i kreślę jej rysy; | |
| Aŭ skribas sur sablo la signojn de l' nomo, | Lub imię piszę na piasku wilgotnym; | |
| Aŭ inter cipresoj kaj rozoj, eraras | Lub błądzę między róże i cyprysy | |
| Mi, kiel trezoron perdinta la homo, | Jak człowiek, który skarb drogi postrada, | |
| Kiu plore sidiĝas, post perd' de prudento, | Zmysły utracił i płacząc usiada | |
| Ĉe urnoj, starantaj sur tomb'-monumento, | Tam, kędy urny na grobowcach siedzą; | |
| Ke tomboj parolu pri ŝi en silento. | Myśląc, że groby o niej co powiedzą. | |
| XIX. | XIX | |
| Sub miaj fenestroj ekzistas fontano, | Jest pod moimi oknami fontanna, | |
| Eterne ĝemanta per plora murmuro, | Co wiecznie jęczy zapłakanym szumem; | |
| Kaj arb', kie sonas la harp-akompano | Jest jedne drzewo, gdzie harfowym tłumem | |
| De najtingalar'; kaj fenestro en muro, | Żyją słowiki; jedna szyba szklanna, | |
| Tra kiu dum nokto rigardas Diano | Gdzie co noc blada zaziera Dyjanna | |
| Kaj logas la frunton malgaja poluro. | I czoło moje smutnym blaskiem mami. | |
| Kaj tiel min vekas en larma la bano | I tak mię budzą zalanego łzami, | |
| La arbo, la luno kaj tiu fontano. | Te drzewo, księżyc ten i ta fontanna. | |
| Mi tiam rigardas tra l' vitra kristalo, | I wstaję blady, przez okno wyzieram | |
| Aŭskultas mi plorojn ĉirkaŭe en valo: | Słuchając różnych płaczów na dolinie. | |
| Jen fluas fontan', najtingaloj plorĝemas, | Słowiki jęczą i fontanna płynie, | |
| Pri ŝi parolante. Mi kore ektremas | Mówią mi o niej -ja serce otwieram | |
| Kaj preĝas pri frua la mort', malespere. | I o śmierć prędką modlę się z rozpaczą, | |
| Mi velkas, sed ve! mi ne mortas envere! | I schnę, i więdnę — i ach, nie umieram... | |
| Kaj ĉiam fontanoj, vekante min, ĝemas. | I co dnia budząc mnie fontanny płaczą. | |
| XX. | XX | |
| La pens', revenante pasinton sen fino, | Kiedy się myślą w przeszłości zagłębię, | |
| Ne scias en kia prezenti ŝin formo. | Nie wiem, jak sobie jej postać malować? | |
| Ĉu, kiam ŝi venis min kisi en dormo, | Czy kiedy przyszła śpiącego całować | |
| Etendis flugilojn kiel' kolombino? | Jak z rozwartymi skrzydłami gołębie? | |
| Ĉu kiam kuradis ŝi for, la timema? | Czy wtenczas, kiedy uciekała trwożna? | |
| Ĉu kiam kun mi, sur folion la saman | Czy gdy na jedną ze mną księgi kartę | |
| De libro, okulon ŝi fiksis la aman, | Wbijała oczy błękitne, otwarte, | |
| Pri miaj rigardoj restante gardema? | Na każde moje spojrzenie ostrożna? | |
| Ĉu kiam, de sia korteg' ĉirkaŭita, | Czy kiedy wiejskim otoczona dworem | |
| Ŝi iris kiele reĝin' ensorĉita? | Chodziła gdyby zaklęta królowa? | |
| Ĉu dum la kvieta ekdorm' sub acero? | Czy kiedy cicho uśnie pod jaworem? | |
| Ĉu kiam ŝi pelas? sin kaŝas humora? | Czy kiedy goni? czy kiedy się chowa | |
| En luna lum' -- blanka? aŭ dum la vespero | W księżyca blasku biała — lub wieczorem | |
| De roza Alp-neĝo -- mem rozokolora? | Od Alp na śniegu różowych — różowa? | |
| XXI. | XXI | |
| El kie eklumos unuaj la steloj, | Skąd pierwsze gwiazdy na niebie zaświecą, | |
| Mi iros ĝis al la mallumaj rok-randoj; | Tam pójdę, aż za ciemnych skał krawędzie. | |
| Rigardos mi cignojn en flug' sur ĉieloj | Spojrzę w lecące po niebie łabędzie | |
| Kaj flugos kun ili al samaj la landoj. | I tam polecę, gdzie one polecą. | |
| Ĉar ĉie, post maro, ĉi tie, aŭ ie, | Bo i tu — i tam — za morzem — i wszędzie, | |
| Kien iras sendite la pens' en mizero, | Gdzie tylko poszlę przed sobą myśl biedną, | |
| Ĉiam sekvas la sama malĝojo min ĉie, | Zawsze mi smutno i wszędzie mi jedno; | |
| Kaj estas kaj restos malbone sur tero. | I wszędzie mi źle — i wiem, że źle będzie. | |
| Mi tial nur pensas pri unu afero: | Więc już nie myślę teraz, tylko o tem, | |
| Por mia malĝojo pri loko favora, | Gdzie wybrać miejsce na smutek łaskawe, | |
| Ke tie neniu flugilo spirita | Miejsce, gdzie żaden duch nie trąci lotem | |
| Ekpuŝu je mia kor' sange vundita; | O moje serce rozdarte i krwawe; | |
| Pri loko, ĝis kiu la luno aliros, | Miejsce, gdzie księżyc przyjdzie aż pod ławę | |
| Naĝante sur ond' kun brueto la ora: | Idąc po fali... zaszeleści złotem | |
| Anim' ĉe l' mistera tuŝet', eksopiros, | I załoskocze tak duszę tajemnie, | |
| Ke ĝi revekiĝos en mi, kaj eliros. | Że stęskni — ocknie się i wyjdzie ze mnie. | |
| Translation of the Polish poem "W Szwajcarii" by Juliusz Słowacki, into Esperanto by Antoni Grabowski (*1857-06-11 - †1921-07-04). Tiu ĉi esperantigo troviĝas en http://donh.best.vwh.net kaj http://www.babelmatrix.org/works/pl Słowacki,_Juliusz-1809/W_Szwajcarii/eo/5309-En_Svisujo. Pri la tradukinto vidu la retejon http://eo.wikipedia.org/wiki/Antoni_Grabowski pri la verkinto la vikipediejon http://eo.wikipedia.org/wiki/Juliusz_Słowacki. Tiu ĉi poem-traduko troviĝas ankaŭ en http://donh.best.vwh.net/Esperanto/ iteraturo/Poezio/parnaso/svisujo.html. | Author of this Polish poem is Juliusz Słowacki,. Pri la verkinto la vikipediejon http://eo.wikipedia.org/wiki/Juliusz_Słowacki. |